Historia Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan

/ 21 marca, 2018/ O nas

Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w Polsce sięga swymi korzeniami do czasów duchowego przebudzenia w dziewiętnastowiecznej Rosji i Ukrainie. Zalążkiem ruchu przebudzeniowego w Rosyjskim Kościele Prawosławnym były lata 1822-23, a potem rok 1856, kiedy to z poparciem skłaniającego się do pietyzmu cara Aleksandra II, przetłumaczono i wydano po raz pierwszy Pismo Święte w języku rosyjskim. Ruch odrodzeniowy o charakterze ewangelicznym powstał w latach sześćdziesiątych XIX wieku prawie równocześnie w trzech różnych częściach Rosji: – wśród wieśniaków na południu Rosji i Ukrainy, – na Kaukazie, – wśród arystokracji i inteligencji Petersburga.

Przebudzenie na południu Rosji Ukrainy.

Religijne przebudzenie na południu Rosji związane było z manifestami carycy Katarzyny II z lat 1736 i 1766 zezwalającymi na przybycie i zamieszkanie w Rosji kolonizatorów. W ciągu kilku lat do Rosji przybyło kilkanaście tysięcy zamożnych Niemców – z wyznania mennonitów, herrnhutów i luteran; wielu z nich było biblijnie odrodzonych. W ich gospodarstwach pracowali Rosjanie i Ukraińcy, którzy po pracy byli zapraszani na godziny biblijne, gdzie słuchając Słowa o Chrystusie, przeżywali nawrócenie.

Przebudzenie na Kaukazie.

Kaukaz w owym czasie zamieszkany był przez wielu przesiedleńców z różnych stron Rosji, wśród nich tzw. „duchowych chrześcijan” lub mołokan – ruchu religijnego w Kościele Prawosławnym, który głosił nawrót do Pisma Świętego. Mołokanie szli przez miasta i wioski Kaukazu kolportując Nowy Testament w języku rosyjskim. 20 sierpnia 1867 roku, po swoim uprzednim nawróceniu, ochrzczony został w nocy w rzece Kurze handlowiec i przełożony gminy mołokan.

Przebudzenie wśród arystokracji i inteligencji Petersburga.

W Petersburgu, ówczesnej stolicy Rosji, ruch odrodzeniowy miał bardzo interesujący początek. Jednym z dzieci generała armii rosyjskiej Czertkowa i jego żony – hrabiny, damy towarzystw arystokratycznych, był Misza, którego nauczycielem i wychowawcą był biblijnie wierzący człowiek. Przez niego Misza pokochał Pana Jezusa całym swym młodym sercem. Nawet kiedy zachorował, leżąc już na łożu śmierci, z entuzjazmem opowiadał mamie o swoim Zbawicielu, gorąco modląc się o jej nawrócenie. Pani Czertkowa została wstrząśnięta tym świadectwem tak bardzo, że postanowiła poszukać źródła szczęścia i radości jej zmarłego syna. Nie znalazłszy odpowiedzi wśród wyższego duchowieństwa prawosławnego, postanowiła wyjechać za granicę. Będąc w Paryżu spotkała się ze znanym ewangelistą należącym do ruchu braci wolnych, lordem angielskim Greenvillem Radstockiem. Jego poselstwo o zbawieniu w Chrystusie zapadło głęboko w serce Czertkowej. Odkryła, że znalazła to, czego dotychczas szukała – nieznany pokój wypełnił jej duszę. „Oto jest człowiek, który potrzebny jest nie tylko mnie, ale i Rosji” – pomyślała hrabina. Lord Radstock przyjechał do Petersburga w roku 1874 i zaczął prowadzić spotkania religijne w domu Elżbiety Czertkowej. Następnie przeniosły się one do kościoła protestanckiego, gdzie przemawiając w języku angielskim i francuskim Radstock rozbudził zainteresowanie swą osobą tamtejszej arystokracji. W wielu domach stolicy zaczęto mówić o „apostole przebudzenia”. Jedni czynili to z zachwytem, inni z krytyką, a nawet z kpiną.

Radstock odwiedzając domy i głosząc nieustannie Słowo Boże, dnia pewnego zaproszony został na obiad przez panią Aleksandrę Paszkow. Mąż jej, pułkownik armii carskiej w stanie spoczynku, dotąd nie zainteresowany Słowem Bożym, jako gospodarz z konieczności słuchał niezwykłego gościa. Nagle ewangelista zaproponował modlitwę i wszyscy znaleźli się na kolanach. Po modlitwie Radstocka otwarły się usta Paszkowa, który w pokucie prosił Boga o osobiste zbawienie. Od tego dnia pułkownik rozpoczął studiowanie Biblii i sam we własnym domu urządzał spotkania religijne. Jego piękny pałac stał się centrum działalności ewangelizacyjnej w Petersburgu. Przemawiając w języku rosyjskim Wasyli Paszkow docierał do szerokiego kręgu słuchaczy. W jego wykwintnym salonie stały rzędami krzesła obite jedwabiem, na których siedzieli obok siebie ludzie różnych stanów: arystokraci oraz ich dozorcy i stangreci, nauczyciele i uczniowie, ludzie wykształceni i prości. Wśród pierwszych nawróconych byli: baron Modest Korf, minister kolei hr. A. Bobryński, księżna Liven, księżna Gagaryna, księżna Gołicyna, hrabia Szuwałow i kompozytor Szulepnikow.

Przebudzenie i prześladowania w Rosji

W roku 1882 Rosję odwiedził Jerzy Muller, wywodzący się z ruchu wolnych chrześcijan, światowej sławy działacz chrześcijański, założyciel sierocińca w Bristolu. Tego samego roku przyjechał do Petersburga W.A. Fetler – młody ewangelista, który skończył wcześniej Seminarium Biblijne im. Charlesa Spurgeona i podjął szeroko zakrojoną działalność religijną. Z inicjatywy Paszkowa i Korfa zwołano na 1 kwietnia 1884 r. Pierwszy zjazd zjednoczeniowy do Petersburga, na który zaproszono także wierzących z południa Ukrainy i Rosji, a także baptystów z Kaukazu. Zjazd planowany był na osiem dni, lecz drugiego dnia policja carska aresztowała delegatów i przewiozła do Twierdzy Pietropawłowskiej, dokonując przesłuchań i zabraniając ponownego spotkania się. Duchowni prawosławni zaniepokojeni rozwijającym się ruchem ewangelicznym byli inspiratorami kolejnych prześladowań. Dochodziło do napaści, często nie pozwalano na pochowanie ciał zmarłych „heretyków” na cmentarzu. Małżeństwa „odszczepieńców” uważano za bezprawne, a ich dzieci nie były rejestrowane.

W roku 1887 do Rosji przyjechał, należący do ruchu braterskiego, dr Fryderyk Bedeker , który nawrócił się na jednym z zebrań Radstocka dwadzieścia lat wcześniej. Po przyjeździe do Rosji oddał się działalności kaznodziejskiej i ewangelizacyjnej. Jego głos rozbrzmiewał w Petersburgu i Moskwie, w krajach Bałtyckich, na Ukrainie, Kaukazie, w Syberii, na Dalekim Wschodzie, a nawet na wyspie Sachalin. Szczególnie błogosławiona była jego działalność wśród więźniów i zesłańców. W Moskwie Bedeker rozmawiał z Lwem Tołstojem.

W roku 1891 Synod Kościoła Prawosławnego wydał następujące zarządzenie: „Dzieci «sztundystów» należy odbierać rodzicom i oddawać pod opiekę krewnych prawosławnych lub jeśli ich nie ma należy je oddawać miejscowemu duchowieństwu. «Sztundystom» zabrania się nabywać i dzierżawić majątki. Za wystąpienie z Kościoła Prawosławnego wymierzyć karę: pozbawienia praw obywatelskich lub zamknięcie w zakładzie poprawczym na półtora lub do dwóch lat. Kto rozpowszechnia nauki sekciarskie lub też popiera ich rozpowszechnianie, ten będzie skazany na Sybir”. Uważani za niebezpiecznych dla Prawosławia, Paszko wraz z Korfem zostali deportowani z Rosji. Paszkow zmarł na wygnaniu. Po ich wydaleniu na czele ruchu stanął Iwan Kargiel, wybitny kaznodzieja i pisarz.

W tym strasznym okresie prześladowań przybył do Petersburga młody wierzący Jan Prochanow. Po swoim dramatycznym nawróceniu Prochanow oddał się bez reszty Bogu. Ten starannie wykształcony w Petersburgu, Bristolu, Londynie, Niemczech i na Sorbonie człowiek nazywany „reformatorem Wschodu” stał się nowym przywódcą prześladowanego ruchu. Prochanow nawiązał kontakt z niektórymi członkami Senatu, którzy sympatyzowali z ruchem ewangelicznym i jako prawnicy nieśli honorowo pomoc prześladowanym.

W roku 1908 władze zgodziły się zarejestrować Zbór Ewangelicznych Chrześcijan w Petersburgu, na którego czele stanął Prochanow, który ujął zbór w ścisłe ramy organizacyjne. Działalność ewangelicznych chrześcijan szeroko się rozwijała. Powstało wiele nowych zborów, placówek i grup. Dla utrzymania bratniej więzi zaszła potrzeba zespolenia zborów w jeden związek religijny. Tak też 23 grudnia 1908 roku rozpoczął się w Petersburgu dwutygodniowy zjazd, na którym powołano Wszechrosyjski Związek Ewangelicznych Chrześcijan. Jego prezesem wybrany został Jan Prochanow piastujący ten urząd przez następnych dwadzieścia lat. W roku 1913 otwarto pierwszą w Rosji Szkołę Biblijną. Pomimo poważnych trudności i prześladowań, wybuchu I wojny światowej i Rewolucji Październikowej, ruch ewangeliczny nadal się rozwijał. W roku 1928 Wszechrosyjski Związek Ewangelicznych Chrześcijan liczył ponad milion osób wraz z członkami ich rodzin.

Ewangeliczni Chrześcijanie w Polsce

Ruch ewangeliczny na ziemiach polskich wywodzący się z przebudzenia na terenach rosyjskich i ukraińskich rozpoczął się w roku 1908. Rok później w Kowlu (wschodnia Polska) powstał pierwszy Zbór Ewangelicznych Chrześcijan.

Do Kowla do córki i zięcia – oficera wojskowego, przyjechała Halina Rucka, Polka, która w Rosji zetknęła się z nauką ewangelicznych chrześcijan i stała się jej gorliwą wyznawczynią. Wkrótce do Kowla przyjechała kolejna wierząca kobieta: A. Kurowska. Obydwie wraz z Franciszkiem Więckiewiczem zaprosiły do Kowla dwóch kaznodziejów z Odessy – Józefa Gockiego i M. Nasypajkę, którzy poprowadzili kilka zebrań w prywatnych mieszkaniach. Tak powstała niewielka grupka czytelników Biblii. Powstanie „nowej wiary” zelektryzowało duchowieństwo i policję. Jeden z duchownych prawosławnych stwierdził: „Oto na starość muszę przez tych ludzi studiować Ewangelię”. Społeczność ta przyjęła nazwę: Zbór Ewangelicznych Chrześcijan w Kowlu. Serca wierzących napełnione zostały miłością do ludzi, której nie sposób było nie zauważyć. Świadectwo ich życia i wiary wzbudzało powszechne zainteresowanie. Ludzie z całej Polski Wschodniej przybywali, aby poznać wierzących i posłuchać ich przemówień. Do zboru przyłączali się pracownicy kolei i wojska, którzy przyjąwszy naukę ewangeliczną rozjeżdżali się w różne strony.

Do pionierów ruchu ewangelicznego w  Polsce należy zaliczyć: Ludwika Szenderowskiego, Franciszka Więckiewicza, oraz Aleksego i Makarego Niczyporuków. Praca ewangelicznych chrześcijan na tym terenie zazębiała się z pracą wolnych chrześcijan i batystów. Szczególnie liczny był zbór w Równem, który już w 1923 r. liczył 430 członków. W roku 1922 Związek Słowiańskich Zborów Ewangelicznych miał 22 zbory i 1778 członków.  W roku 1927 Związek Słowiańskich Zborów Ewangelicznych i Baptystów jako jedyny spośród pokrewnych ruchów religijnych uzyskał prawną legalizację wydaną przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W roku 1928 było już 82 zbory i 6473 członków. Ewangeliczni Chrześcijanie prowadzili ożywioną działalność ewangelizacyjną, muzyczną, wydawniczą i charytatywną. Szczególną uwagę zwracano na pracę z młodzieżą organizując m.in. ogólnopolskie zloty młodzieży.

W 1935 r. do Łucka zjechało się 1000 młodych osób. Przeprowadzono kursy dyrygentów, wydano śpiewnik pieśni chóralnych, powstały liczne chóry i orkiestry. Ożywioną działalność prowadziły też koła sióstr koncentrujące się na odwiedzaniu chorych i ubogich, oraz na działalności charytatywnej w oparciu o sprzedaż własnych wyrobów rękodzielniczych. 1 grudnia 1937 roku w warszawskim zborze Ewangelicznych Chrześcijan otwarto międzywyznaniową Szkołę Biblijną gdyż Ewangeliczni Chrześcijanie otwarci byli na współpracę z innymi biblijnymi kierunkami w myśl zasady Jana Prochanowa: „Należy dążyć do współpracy przede wszystkim z pokrewnymi kierunkami”.

W momencie wybuchu drugiej wojny światowej do Związku Słowiańskich Zborów Ewangelicznych i do Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Ewangelicznych Chrześcijan, które tworzyły unię, wchodziło: 131 zborów, 288 placówek, 935 stacji misyjnych i 18444 członków dorosłych (27383 wraz z dziećmi), 104 szkoły niedzielne, 119 kół młodzieżowych, 112 chórów, 56 kół niewiast, 2 sierocińce, oraz Szkoła Biblijna w Warszawie. Druga wojna światowa zahamowała, a nawet uniemożliwiła dalszy rozwój. Jedynie na Lubelszczyźnie i w zborze warszawskim odbywały się nabożeństwa. Wraz z  zakończeniem wojny i  przesunięciem granic olbrzymia większość wspomnianych zborów znalazła się po stronie radzieckiej, gdzie weszły w skład Związku Ewangelicznych Chrześcijan Baptystów. Działalność w  Polsce została wznowiona przede wszystkim w Warszawie i na Lubelszczyźnie.

Pierwsze spotkanie po wojnie odbyło się 6 stycznia 1946 roku w Warszawie w jednym z prywatnych mieszkań, gdzie zebrało się 6 osób. Kaplica zborowa przy ulicy Szerokiej 26, gdzie mieściła się przed wojną centrala związku oraz Szkoła Biblijna została spalona i zniszczona. W nowej kaplicy w czerwcu 1946 r. odbył się I Zjazd odnowionego Związku Ewangelicznych Chrześcijan, na który przyjechało kilkunastu delegatów z różnych części kraju. 28 listopada 1946 r. władze polskie uznały ważność przedwojennej legalizacji Związku Ewangelicznych Chrześcijan (ZECh) jako jedynego spośród pokrewnych ruchów. Ewangeliczni Chrześcijanie otoczyli opieką przywódców i członków innych kierunków. Zarząd ZECh w roku 1946 wystąpił do najbardziej pokrewnych braci wolnych i stanowczych z inicjatywą zjednoczenia się. Pierwszą propozycję skierowano do przedstawiciela wolnych chrześcijan Stanisława Krakiewicza. Po wspólnych naradach 24 maja 1947 roku w Ustroniu odbyła się wspólna konferencja, podczas której Związek Ewangelicznych Chrześcijan, Związek Wolnych Chrześcijan i  Związek Stanowczych Chrześcijan utworzyły Zjednoczony Kościół Ewangeliczny (ZKE).

W okresie stalinowskim miały miejsce poważne doświadczenia dla Kościoła. Na podstawie niesłusznych oskarżeń władze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego zatrzymały wielu przywódców ZKE. Po długich badaniach i  śledztwie zatrzymanych braci zwolniono z pełną rehabilitacją. Jednak rozwój ZKE uległ spowolnieniu, niektóre obiekty zostały bezpowrotnie utracone, jak np. kaplica ewangelicznych chrześcijan w Warszawie. Przywódcy Ewangelicznych Chrześcijan mieli duże trudności w sprawowaniu opieki nad współwyznawcami i zborami w terenie, co w późniejszym czasie przyczyniło się do wchłonięcia wielu zborów i placówek ewangelicznych chrześcijan przez inne ugrupowania wchodzące w skład ZKE, przede wszystkim przez Kościół Zielonoświątkowy.

W  roku 1988 miała miejsce reorganizacja ZKE polegająca na usamodzielnieniu się jego składowych konfesji. Ewangeliczni Chrześcijanie utworzyli Kościół Ewangelicznych Chrześcijan z siedzibą w Warszawie przy ul. Zagórnej 10. Prezbiterami Naczelnymi Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan od roku 1988 byli kolejno: Antoni Pliński, Tadeusz Tołwiński, Jan Tomczyk, Henryk Karzełek (dwie kadencje), Jacek Duda i ponownie Tadeusz Tołwiński. Według stanu na l maja 2008 roku w skład KECh wchodzi 35 zborów, oraz 23 placówki i stacje misyjne. Posiadamy cztery ośrodki kursów biblijnych, prowadzimy różnorodną działalność głównie poprzez agendy i misje, takie jak: Komitet Pracy wśród Dzieci, Ogólnopolski Komitet Młodzieżowy, Ogólnopolska Organizacja Skautowska, Komitet Kobiety – Kobietom, Agenda „Alfred Radzi” (zajmująca się profilaktyką antyalkoholową i uzależnieniami od narkotyków pośród dzieci i młodzieży) oraz Misja Namiotowa. Kościół współpracuje z audycją radiową „Głos Ewangelii”, Fundacją Ewangeliczną, wydawnictwem „Legatio”, Misją Traktatową „Nadzieja dla Wszystkich”, akcją „Gwiazdkowa Niespodzianka”, jak również prowadzi szeroko pojętą działalność społeczno-charytatywną. Cechami charakterystycznymi Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan jest przyznawanie centralnego miejsca podczas nabożeństw nauczaniu Pisma Świętego, duża autonomia zborów i otwartość na współpracę z pokrewnymi społecznościami wierzących.

Mottem Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan jest: Kościół Ewangelicznych Chrześcijan to wspólnota ludzi oddanych Bogu, wiernych Jego Słowu, zjednoczonych w Chrystusie oraz zaangażowanych w dzieło głoszenia Ewangelii i okazywanie praktycznej miłości innym ludziom.

Jacek Duda